संशोधनातील निष्कर्ष : आईने अधिक स्मार्टफोन वापरल्याने मुलावर होतो असा परिणाम
मुंबई : पालकांच्या स्मार्टफोनच्या अतिवापराचा परिणाम त्यांच्यापेक्षा त्यांच्या मुलांवर (बाळ) होतो. चाइल्ड डेव्हलपमेंट जर्नलमध्ये प्रसिद्ध झालेल्या एका संशोधनात ही बाब समोर आली आहे. स्मार्टफोनच्या अतिवापरामुळे केवळ आई आणि बालक यांच्यातील संवादावरच परिणाम होत नाही तर मुलाच्या विकासावरही विपरित परिणाम होतो, असे सांगण्यात आले आहे.
तेल अवीव विद्यापीठातील शॅलर फॅकल्टी ऑफ मेडिसिनच्या डॉ. केटी बोरोडकिन आणि स्टॅनले स्टीयर स्कूल ऑफ हेल्थ प्रोफेशन्समधील कम्युनिकेशन डिसऑर्डर विभाग यांच्या नेतृत्वाखाली संशोधन करण्यात आले. माता आणि मुलांमधील बंध शोधण्यासाठी दोन-तीन वर्षांच्या डझनभर मातांना या अभ्यासात सामील होण्यासाठी आमंत्रित करण्यात आले होते, ते म्हणाले. त्याला तीन गोष्टी करण्यास सांगितले होते.
प्रथम : फेसबुक पेजवर व्हिडीओ पाहिल्यानंतर त्याला लाईक करण्यास सांगितले. दुसरी : मासिके आणि लेख आवडीनुसार वाचायला दिले. तिसरा : शेवटी त्यांना त्यांच्या संबंधित मुलांसोबत खेळण्यास सांगण्यात आले. मग त्याच्याकडे ना स्मार्टफोन होता ना कुठले मासिक.
डॉ. केटी सांगतात की, आई जेव्हा मुलाची काळजी घेत असते आणि त्याच वेळी स्मार्टफोन वापरत असते तेव्हा आई आणि मूल यांच्यामध्ये नेमके काय चालले आहे हे शोधण्याचा या संशोधनातून प्रयत्न करण्यात आला. त्यांना या प्रयोगाची माहिती नसल्याने काही मातांनी त्यांच्या आवडीनुसार मुलांसोबत वेळ घालवला, काहींनी स्मार्टफोन चालवले तर काहींनी मासिके वाचली. आई-मुलाच्या संवादाचे व्हिडिओ टेप केले गेले आणि नंतर फ्रेम-बाय-फ्रेम रेकॉर्डिंग केले गेले.
तेल अवीव विद्यापीठातील संशोधकांनी आई आणि मुलामधील संभाषण तीन भागात विभागले. आईचा संवाद (मातृभाषिक इनपुट) जो ती तिच्या मुलाशी संवाद साधते ते तपासले गेले. मागील अभ्यासानुसार मुलांमध्ये भाषेच्या विकासासाठी हा एक महत्त्वाचा घटक आहे. आई कमी बोलली तर त्याचा मुलावर परिणाम होतो आणि भाषेचा तितकासा विकास होत नाही.
आपल्या मुलासोबत जास्त वेळ घालवणाऱ्या आईवर केलेल्या अभ्यासात हे दिसून आले. अशा मुलांचा भाषिक आणि सामाजिक विकास अधिक चांगला होत असल्याचे दिसून आले. शेवटी, मुलाने सांगितलेल्या कोणत्याही गोष्टीवर आम्ही आईची प्रतिक्रिया तपासली.
उदाहरणार्थ, जर एखाद्या मुलाने ‘बघ, ट्रक’ म्हटले तर ‘होय, ते छान आहे’ आणि ‘ते बरोबर आहे’ अशा आईच्या दोन प्रतिसादांची तुलना होऊ शकत नाही. यानंतर, जर ती सुद्धा म्हणाली की ‘हा तोच लाल ट्रक आहे जो तू काल पाहिलास.’ याचा अर्थ आई मुलाशी जास्त बोलते. यामुळे, ते मूल भाषिक, सामाजिक, भावनिकदृष्ट्या अधिक विकसित होईल.
अशा प्रकारे मुलांशी संवाद कमी होतो. डॉ. केटी सांगतात की आई-मुलातील परस्परसंवाद तपासताना तीन घटक दिसून आले. प्रथम : बाळासोबत खेळणे, मासिके वाचणे किंवा फोन वापरणे याशिवाय आई तिच्या मुलाशी दोन-चतुर्थांश कमी बोलते. दुसरे : स्मार्टफोनवर जास्त वेळ घालवल्यामुळे आई आपल्या मुलाशी चारपट कमी बोलू शकते. तिसरे : फेसबुक ब्राउझ करताना आईने मुलाच्या एखाद्या गोष्टीवर प्रतिक्रिया दिली तर तिच्या प्रतिसादाची गुणवत्ता खराब असते.