आणि म्हणून पवारांचे पंतप्रधानपद हुकले; वाचा भन्नाट असा राजकीय किस्सा

पुणे : राष्ट्रवादी कॉंग्रेस पक्षाचे संस्थापक अध्यक्ष शरद पवार म्हणजे पंतप्रधान पदाचे मटेरीअल. परंतु, अनेकदा क्षमता असूनही अनेकांना काही गोष्टी मिळत नाहीत. तर, काहींची क्षमता नसूनही त्यांना अशी लॉटरी लागते. यापैकी पवार साहेब हे पहिल्या फळीतले. क्षमता होती मात्र त्या पद्धतीची सूत्रे फिरण्यात किंवा फिरवण्यात कमी पडल्याने भारत देश एका विचारी आणि प्रगल्भ अशा नेत्याला पंतप्रधान म्हणून पाहू शकला नाही. त्याबद्दल “अपनी शर्तो पर” नावाच्या पुस्तकात पवार साहेबांनी आपली भावना व्यक्त केली आहे. ‘राजकमल’ यांनी हे पुस्तक प्रसिद्ध केले आहे.

त्यात म्हटलेय की, राजीव गांधी यांच्या हत्येमुळे जून 1991 मध्ये निवडणुकीचा दुसरा टप्पा पार पडला. सहानुभूतीच्या लाटेमुळे काँग्रेसला जास्त जागांवर यश मिळाले. पण तरीही लोकसभेत बहुमत मिळवता आले नाही. काँग्रेसने एकूण 244 जागा जिंकल्या. या निवडणुकीत महाराष्ट्राने काँग्रेसला चांगलाच ‘हात’ दिला. येथील एकूण 48 लोकसभा जागांपैकी 39 जागा काँग्रेसच्या वाट्याला आल्या. इतर कोणत्याही राज्याच्या तुलनेत येथे काँग्रेसचा सर्वाधिक मोठा विजय झाला. या निवडणुकीनंतर राजीव गांधींच्या वारसदाराचा प्रश्न अटळ होता. पंतप्रधानपदासाठी माझ्या नावाची चर्चा केवळ महाराष्ट्रातच नाही तर अन्य काही राज्यातही सुरू होती. काँग्रेसचे ज्येष्ठ नेते नरसिंह राव यांनी प्रकृती अस्वास्थ्यामुळे राजकारणाचा मुख्य प्रवाह सोडला होता. तरीही राजीव गांधींच्या हत्येच्या आकस्मिक घटनेनंतर ज्येष्ठ आणि अनुभवी नेते नरसिंह राव यांना परत बोलावण्याची सूचनाही करण्यात आली होती. मात्र, या विषयावर बरीच अनिश्चितता होती.

त्यांनी पुस्तकात पुढे म्हटलेय, दिल्लीतील अशोक हॉटेलमध्ये झालेल्या बैठकीत काँग्रेसचे ज्येष्ठ नेते व्ही शंकरानंद आणि एनकेपी साळवे यांनी मी पंतप्रधानपदासाठी दावा सांगावा असा आग्रह धरला. इतर राज्यातील पक्षाच्या नेत्यांनीही मला पाठिंबा देण्याचे आश्वासन दिले. काँग्रेसमध्ये असे निर्णय कसे घेतले जातात हे मला माहीत होते. त्यामुळे मी सावध होतो. मी माझा स्वभाव माझ्या जिभेवर ठेवला. 10 जनपथचे तथाकथित निष्ठावंत (काँग्रेस अध्यक्षांचे निवासस्थान) वैयक्तिक संभाषणात सांगू लागले की शरद पवार पंतप्रधान होणे कुटुंबाच्या हिताचे नाही. तो तरुण आहे आणि ‘लंबी रेस का घोडा’ आहेत. म्हणजेच दीर्घकाळ सत्तेत राहण्यासाठी ते तयार आहेत. अर्जुन सिंग, एमएल फोतेदार आरके धवन आणि व्ही जॉर्ज यांनी या चतुर चालीमध्ये प्रमुख भूमिका केल्या होत्या. या लोकांनी सोनिया गांधींना समजावून सांगितले की केवळ वृद्ध आणि आजारी नरसिंह राव यांना परत बोलावणे योग्य आहे. नरसिंह राव यांच्यानंतर अर्जुन सिंह यांनाही पंतप्रधानपदाची आशा होती.

आणखी पुढे हाच किस्सा सांगताना म्हटलेय की, पक्षाचे पुणे मतदारसंघातून निवडून आलेले खासदार सुरेश कलमाडी यांनी मला उघडपणे पाठिंबा दिला आणि इतर राज्यातील तरुण खासदारांनी माझ्या बाजूने उभे राहून प्रसारमाध्यमांमध्ये माझ्या बाजूने परिस्थिती निर्माण करण्याचा पुरेपूर प्रयत्न केला. सुरेश कलमाडींचा हा सारा प्रयत्न यशस्वी होऊ शकला नाही हे मान्य करायला मला दु:ख नाही. संसदीय समितीचा नवा नेता निवडण्यासाठी बैठक झाली. सिद्धार्थ शंकर रे यांची निरीक्षक म्हणून निवड झाली. सिद्धार्थ शंकर रे यांनी निरिक्षक म्हणून गुप्त मतदानाची तरतूद सुनिश्चित केली. अर्जुन सिंह आणि फोतेदार यांनी समितीच्या सदस्यांमध्ये पुन्हा प्रचार केला की 10 जनपथ नरसिंह रावांच्या बाजूने आहे. काँग्रेस संसदीय समितीच्या सर्व सदस्यांनी ‘मूड’चा अंदाज घेतल्यानंतर आणि मतदान केल्यानंतर नरसिंह राव यांना माझ्यापेक्षा ३५ मते जास्त मिळाल्याचे घोषित करण्यात आले. मला खात्री आहे की 10 जनपथने अशा प्रकारे हस्तक्षेप केला नसता तर निकाल वेगळा लागला असता. पी.सी. अलेक्झांडर जसे गांधी परिवार आणि नरसिंह राव यांच्याशी एकनिष्ठ होते. तसेच माझे जवळचे मित्रही होते. नरसिंह राव यांच्याशी त्यांनी मध्यस्थी करून भेट घडवून आणली आणि सांगितले, ‘जे झाले आहे ते सोडा, नवीन पुढाकार घ्या’ त्यामुळे माझी पंतप्रधानपदी निवड होण्यास ते अनुकूल नव्हते. अलेक्झांडरने मला सांगितले की, तुम्ही त्यांच्या मंत्रिमंडळात असावे अशी पंतप्रधानांची इच्छा आहे. त्यांनी नरसिंह राव यांच्याशी खाजगी संभाषण करण्यास सांगितले. मी आणि पंतप्रधान नरसिंह राव यांच्यातील संभाषणातच पंतप्रधानांनी मला गृह, वित्त आणि संरक्षण या तीन महत्त्वाच्या खात्यांपैकी एक निवडण्याची ऑफर दिली. काही वेळ विचार करून मी संरक्षण मंत्रालयाची निवड केली. माझे गुरू यशवंतराव चव्हाण यांनीही सुमारे 30 वर्षांपूर्वी संरक्षण मंत्रालयाच्या पदावरून प्रवास सुरू केला. यातून प्रेरित होऊन मला संरक्षण मंत्रालयाची जबाबदारी घेणे योग्य वाटले.

*(इतर माहिती आणि किस्से वाचण्यासाठी पुस्तक खरेदी करा आणि वाचा. Link For Buying Books https://amzn.to/3GRxZEo )