जाणुन घ्या राज्यसभा निवडणुकीत कोण देतो मतदान?; काय असते प्रक्रिया आणि निकाल कसा लागतो

नवी दिल्ली –  राज्यसभा (Rajyasabha) किंवा राज्य परिषद हे भारतीय संसदेचे वरचे सभागृह आहे, ज्यामध्ये 245 सदस्य असतात. याच्या सदस्यांचा कार्यकाळ सहा वर्षांचा असतो, तर लोकसभा खासदारांचा (Loksabha MP) कार्यकाळ पाच वर्षांचा असतो. या फरकामुळे राज्यसभा ही संसदेची स्थायी संस्था बनते. तर, लोकसभेचा कार्यकाळ दर पाच वर्षांनी संपतो, किंवा त्याआधी सरकारने बहुमत गमावल्यास.

मतदानात फरक
लोकसभेचे खासदार हे लोक थेट मतदानाने निवडून येतात. राज्यसभा ही राज्यांची परिषद असल्याने, तिचे खासदार सार्वजनिक मतदानाने निवडले जात नाहीत, तर आनुपातिक प्रतिनिधित्वाच्या प्रणालीद्वारे निवडून आलेल्या आमदारांद्वारे निवडले जातात. देशातील सर्वात मोठ्या द्विवार्षिक निवडणुकीसाठी आज शुक्रवारी राजस्थान, महाराष्ट्र, कर्नाटक आणि हरियाणा या चार राज्यांमधील 16 जागांसाठी मतदान होत आहे.

मतदानाची गरज का पडली?
प्रत्येक लोकसभा खासदार मतदानाद्वारे निवडला जातो, परंतु सर्व राज्यसभेचे खासदार मतदानाद्वारे निवडले जात नाहीत. खरे तर राज्यसभेतील बहुतांश खासदार कोणत्याही स्पर्धेशिवाय निवडून येतात. सामान्यतः राजकीय पक्ष त्यांच्या संख्याबळानुसार अनेक उमेदवार उभे करतात आणि उमेदवारांची संख्या रिक्त पदांच्या संख्येइतकीच राहते. या निवडणुकीत अनेक उमेदवार यापूर्वीच बिनविरोध विजयी झाले आहेत.

तथापि, जेव्हा एखाद्या पक्षाकडे मोठ्या संख्येने अतिरिक्त मते असतात, तेव्हा ते काही विरोधी आमदारांना अतिरिक्त जागा मिळविण्यासाठी प्रवृत्त करू शकतात. त्यातून अतिरिक्त उमेदवारही तयार होतो, ज्यामुळे स्पर्धा मोठ्या प्रमाणात वाढते. हेच आपण या चार राज्यांमध्ये पाहत आहोत. या राज्यांतील 16 रिक्त जागांसाठी 20 उमेदवार रिंगणात आहेत.

मतदान प्रक्रिया काय आहे?
निवडून आलेल्या सर्व आमदारांनी ईव्हीएम मशीनऐवजी बॅलेट पेपरद्वारे मतदान केले. संबंधित राज्य विधानसभेच्या इमारतीत मतदान केले जाते. बॅलेट पेपरमध्ये आमदारांनी त्यांना किंवा त्यांच्या पसंतीच्या उमेदवारांची रँकिंग करून चिन्हांकित करावे. त्यांना भारतीय निवडणूक आयोगाने दिलेले विशेष पेन देखील वापरावे लागेल. त्यांनी इतर कोणतेही पेन वापरल्यास, किंवा त्यांची मतपत्रिका अपूर्ण राहिल्यास, मतदान अवैध मानले जाईल.

आपल्या ‘तिच्या’ हातांची काळजी आहे ना..? मग https://bit.ly/34DPYzN यावर क्लिक करून पीजन चॉपर पहा अन आवडला तर भेट द्या किंवा खरेदी करा

कोणी मतपत्रिका पाहू शकते का?
होय. लोकप्रिय मतदान प्रक्रियेच्या विपरीत, राज्यसभेच्या उमेदवारांना मतदान करणाऱ्या आमदारांना त्यांच्या पक्षाच्या अधिकृत एजंटला त्यांची मतपत्रिका दाखवावी लागते. क्रॉस व्होटिंग आणि भ्रष्टाचार रोखण्यासाठी या प्रक्रियेला परवानगी देण्यात आली आहे. उमेदवाराने त्याची मतपत्रिका अधिकृत एजंट व्यतिरिक्त इतर व्यक्तीला दाखविल्यास, बॅलेट पेपर पुन्हा अवैध मानला जाईल. 2016 मध्ये हरियाणामध्ये काँग्रेस नेत्यांची दोन मते अवैध मानली गेली होती.

दुसऱ्या पसंतीची मते काय आहेत?
दोन किंवा अधिक उमेदवारांना निवडून येण्यासाठी आवश्यक मतांची संख्या न मिळाल्यास, प्रत्येक आमदाराने त्याचे दुसरे प्राधान्य कोणाला चिन्हांकित केले आहे हे शोधण्यासाठी मतपत्रिका पुन्हा पाहिल्या जातात. लक्षात ठेवा, आमदाराने सर्व उमेदवारांना त्याच्या/तिच्या आवडीनुसार क्रमवारी लावावी लागते. उर्वरित दोन उमेदवारांपैकी कोणत्या उमेदवाराला दुसऱ्या पसंतीची अधिक मते मिळतात हे अधिकारी पाहत असते.

निकाल कधी येणार?
भारत निवडणूक आयोगाने जाहीर केले आहे की मतदान प्रक्रिया संध्याकाळी 5 वाजता संपेल. मोजण्यात येणाऱ्या मतपत्रिकांची संख्या मर्यादित असल्याने द्वैवार्षिक निवडणुकीचे निकाल आज सायंकाळपर्यंत लागतील.